Wykład Gwara miejska Poznania w przestrzeni publicznej jako narzędzie wzmacniania poczucia lokalnej tożsamości
Poznańskie Pyry w naszym Fyrtlu!
Hej wiaruchna, baby i chłopy! Dziewiontego marca przyjechały do nas dwie fifne babki z Poznania. Blubrały nam o poznańskiej gwarze. My zaś zebrali się tutej, najpierw szpekali, a zaś potym wytrzeszczali gały, rozdziawiali gęby i nadstawiali jury. Szkoda, że niektórych z nos tutej nie buło.
Wiele lat niewoli pod zaborami spowodowało, że polski język ojczysty stal się największym skarbem. Stąd wieloletnia dbałość o czystość języka polskiego i jego poprawność pod każdym względem. Przeważała też tendencja do unikania gwary, aby język polski był jednolity. Było to wówczas w dużym stopniu uzasadnione. Jednakże gwara to także nasze dziedzictwo. Stąd coraz bardziej czyni się starania o jej utrzymanie, o jej reaktywację. W wielu krajach gwara to od lat duma małych społeczności, u nas często była i jest powodem zawstydzenia. Tendencja do kultywowania gwary jest dobrym przedsięwzięciem i dobrze się stanie, jeśli zaczniemy być z tego dumni!
Pani prof. zw. dr hab. Anna Piotrowicz i prof. zw. dr hab. Małgorzata Witaszek-Samborska opowiedziały i pokazały nam, jak Poznań dba o gwarę miejską w przestrzeni publicznej, aby przypomnieć i przybliżyć gwarę, która funkcjonuje tutaj od lat; nadal dokonują się w niej zmiany, wciąż powstają nowe słowa i wyrażenia. Wykorzystywane są one teraz w miejscach publicznych w celach marketingowych, ale przede wszystkim po to, aby nie uległy zapomnieniu.
Gwara poznańska jest najlepiej zbadaną gwarą ze wszystkich polskich miast. Znany jest Słownik gwary miejskiej Poznania pod red. Moniki Gruchmanowej i Bogdana Walczaka, dostępny także w Internecie (http://www.poznan.pl/mim/public/slownik).
Powstały inne słowniki oraz książki na ten temat. Nasze wykładowczynie – współautorki wymienionego słownika – od wielu lat są miłośniczkami gwary poznańskiej i prowadzą nad nią badania. Opracowały m.in. kieszonkowy Słowniczek gwar Poznania i Wielkopolski, zawierający 1111 wyrazów i połączeń wyrazowych. Opublikowały też książki: Studia nad polszczyzną miejską Poznania i Słownictwo gwary miejskiej Poznania w ujęciu tematycznym.
Wydano książki kultywujące gwarę poznańską, m.in.:
– Książę Szaranek (Mały Książę przetłumaczony na gwarę poznańską przez Juliusza Kubla),
– U Werunki i Stacha na klejdrach Jana Strugarka.
Od wielu lat dbają o to autorzy audycji radiowych i popularnych książek:
– „Wuja Ceśku opowiada” – Stanisław Strugarek, lata 60. XX w.,
– „Blubry Starego Marycha” – twórca Juliusz Kubel, aktor Marian Pogasz (także seria książek pod tym tytułem),
– „Blubry Heli przy niedzieli” – twórca Juliusz Kubel, aktorka Daniela Popławska (także książka pod tym tytułem),
– „Takie tam klejdry” – Jan Strugarek,
– „Jasny Fyrtel” – Jacek Hałasik,
– „Trochę gwary dla naszej wiary” – Paweł Kuleszewicz,
– Jak widze… czyli na szage bez Pyrlandie – Waldemar Kurowski,
– 365 obiadów babci Moniki – Waldemar Kurowski i Andrzej Niczyperowicz,
– Żarty znad Warty. Zbiór satyr o tematyce poznańskiej i wielkopolskiej – Lech Konopiński i Włodzimierz Scisłowski,
– Łacińskie mądrości po naszymu – Waldemar Wierzba.
Książki dla dzieci:
– Szneka z glancem, czyli elementarz gwary poznańskiej Elizy Piotrowskiej,
– Heksa na hulajpecie Rafała Rosoła,
– Ilustrowany słownik gwary poznańskiej dla dzieci Waldemara Wierzby.
Kabarety:
– Tey, lata 70. i 80. XX w., niezapomniani Zenon Laskowik i Bohdan Smoleń,
– Mechaniczna Pyra z Międzychodu (ostatni wpis w Internecie 2012 r.),
– Kapela zza Winkla z Nowego Tomyśla.
Muzyka:
– Peja, raper, autor tekstów wykorzystujących gwarę poznańską,
– inni raperzy: Aifam, Jaromi zez Ekom, Koni, Ejbry z Fyrtli (ostatni wpis 2019 r.),
– Tej! Opyra w gwarze poznańskiej, Festiwal Opera Know-how, Collegium Maius UAM (2015 r.).
Nazwy kawiarni, restauracji, bistr, barów, pubów:
– Śniadaniownia by Ryczka, Tytka, Wuchta Smaków, Ślepe Ryby, Antrejka, Bamberka, Hyćka, Szagówka, Bimbar, Na Winklu, Szabelek .
Nazwy potraw i produktów spożywczych (obecne także w restauracyjnych menu):
– amerykany, brzdące, rury (ciastka), modra kapusta, galart, leberka, szagówki, sosyski, pyra z gzikiem, piwa: Rojber, Szczun i inne.
Handel i usługi – napisy, gadżety:
– Pyta-bike, Optyk BRYLE, tytka, słodki pamper, rasowa pyra, niudka na bejmy.
Placówki oświatowe, obiekty sportowe:
żłobek „Gzuby”, szkoła podstawowa „Łejery”, sala zabaw „Rojber”, lodowisko „Ligawa”, park linowy „PYRLAND”.
Inicjatywy Urzędu Miasta Poznania:
– Poradnik kejtrowy, Kejtrowy elementarz (sprzątanie po psie, podatek od psa),
– Kejtrówka (zabawa z psami na wolnym powietrzu).
MPK – Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne:
– Bimba, Bimbola – gra dla dzieci, reklamy z elementami gwary poznańskiej w autobusach.
Akcje społeczne, festyny:
– Tytka Charytatywna (CARITAS),
– Słoneczny Fyrtel (fundacja),
– PYRLADNIA, PYRA POZNAŃSKA,
– imieniny ul. Święty Marcin: gra uliczna Ratuj Ejbra, warsztaty kostiumowe Pamperlandia,
– warsztaty fotograficzne Mój Fyrtel,
– rajd Poznańska Bimba.
Nowe wyrazy w gwarze poznańskiej:
– Pestka – Poznański Szybki Tramwaj,
– PEKA – Poznańska Elektroniczna Karta Aglomeracyjna,
– Chlebak – potoczna nazwa nowego budynku dworca PKP.
Warte odwiedzenia 🙂
– Rogalowe Muzeum Poznania,
– muzeum Blubry – Poznańskie Legendy w 6D,
– Poznańskie Muzeum Pyry.
Prezes UTW p. Mariola Furchert podziękowała za wykład. Mamy nadzieję na następne spotkanie! Po wykładzie nasza grupa sceniczna „Feniks” przedstawiła program artystyczny z okazji Dnia Kobiet i Dnia Mężczyzny.
Do zobaczenia wiaruchna na kolejnym blubraniu 🙂
Fot. Roman Gawron
